فرودگاههای بینالمللی ایران
فرودگاههای بینالمللی معمولا از فرودگاههای داخلی مجزا هستند. این امر یکی به علت تراکم و تنوع هواپیمایی است که به این فرودگاهها وارد یا از آنها خارج میشود و دیگر به دلیل اهمیت و لزوم انجام تشریفات گمرکی در ورود و خروج از کشور است.
نکته دیگر آن که پروازهای بینالمللی تنها بین فرودگاههای بینالمللی انجام میشود و در نتیجه چنانچه در هر دو شهر مبدا و مقصد فرودگاه بینالمللی وجود نداشته باشد، امکان پرواز مستقیم بین آنها وجود نخواهد داشت.
با این حال باید بدانیم که در حال حاضر تنوع و تعدد فرودگاههای بینالمللی در سطح جهانی توسعه قابل توجهی داشته است.
در ایران نیز فرودگاههای بینالمللی متعددی داریم که شامل موارد ذیل است:
- فرودگاه بینالمللی امام خمینی تهران (درجه 1)
- فرودگاه بینالمللی شهید هاشمینژاد مشهد (درجه 1)
- فرودگاه بینالمللی شهید دستغیب شیراز (درجه 1)
- فرودگاه بینالمللی شهید مدنی تبریز (درجه 1)
- فرودگاه بینالمللی کیش (درجه 1)
- فرودگاه بینالمللی اصفهان (درجه 1)
- فرودگاه بینالمللی شهید قاسم سلیمانی اهواز (درجه 1)
- فرودگاه بینالمللی لار (درجه 1)
- فرودگاه بینالمللی بندرعباس (درجه 1)
- فرودگاه بینالمللی کرج (درجه 2)
- فرودگاه بینالمللی آبادان (درجه 2)
- فرودگاه بینالمللی ساری (درجه 2)
همانگونه که مشاهده میشود، فرودگاههای بینالمللی ایران در شهرهای مختلف از شمال تا جنوب کشور واقع شدهاند. طبیعتا کاربرد و ترافیک آنها یکسان نیست.
برخی از فرودگاهها بیشترین کاربرد خود را در حمل و نقل مسافر دنبال میکنند حال آن که برخی دیگر به عنوان مبدا و مقصد در انتقال مرسولات و کالاها اهمیت بیشتری دارند.
وزن حجمی چیست؟
وزن حجمی یکی از نکات و مفاهیمی است که در حمل و نقل بینالمللی و به ویژه در حمل هوایی کالا و مرسولات حائز اهمیت است.
اما منظور از وزن حجمی چیست و نقش و اهمیت خود را در کجا نشان میدهد؟ در ادامه به تعریف این مفهوم پرداخته خواهد شد.
جالب است که بدانید وزن حجمی با وزن جرمی کالا متفاوت است. در واقع وزن حجمی، شامل فضایی است که کالا یا مرسوله پس از قرار گیری از وسیله نقلیه اشغال میکند.
در نتیجه یک عامل مهم در تعیین وزن حجمی، ابعاد مرسوله است و یا همان حجمی که مرسوله از وسیله نقلیه به خود اختصاص خواهد داد.
برای برآورد وزن حجمی مرسوله، ابعاد مرسوله شامل طول، عرض و ارتفاع در هم ضرب شده و حاصل آن به 5000 تقسیم میشود. نتیجهای که به دست میآید، وزن حجمی مرسوله را تعیین میکند.
وزن واقعی مرسوله هم که شامل وزن عادی مرسوله است. حال شرکتهای حمل و نقل، برای تعیین و برآورد هزینه نهایی انتقال هر دو وزن حجمی و وزن واقعی را محاسبه میکنند، اما از بین آن دو، موردی را انتخاب میکنند که بیشتر باشد.
همچنین اشاره کنیم که چنانچه مرسوله به صورت هموار نباشد، مثلا یک بخش از آن ارتفاع بیشتری نسبت به دیگر بخشها داشته باشد، نقطه حداکثر برای تعیین طول، عرض و ارتفاع ملاک قرار خواهد گرفت.
به همین دلیل پیش از اندازهگیری ابعاد، مرسوله در یک جعبه مکعب مستطیل تصور میشود.
در نهایت آن که طبق قوانین موجود در سیستم پست هوایی، وزن به صورت پلکانی در واحد یک دهم کیلوگرم، به بالا گرد میشود.
کنوانسیونها و قوانین حمل هوایی
با توجه به اهمیت و نقشی که حمل و نقل بینالمللی در توسعه تجارت بینالملل و اقتصاد داخلی کشورها ایفا میکند، طبیعی است که در هر دوره از تاریخ تلاشهای متعدد و قابل توجهی برای ایجاد قوانین و مقررات بینالمللی در قالب انواع کنوانسیونها و اسناد حقوقی بینالمللی انجام گردید.
این تلاشها تا کنون به تصویب تقریبا 60 سند بینالمللی انجامیده است.
برخی از این اسناد برای کلیه روشهای حمل و نقل اعم از هوایی، دریایی و زمینی حاکم هستند و برخی اختصاص به روش خاص دارند.
در اینجا تعدادی از این اسناد که در حمل و نقل هوایی نقش آفرین بوده و به عنوان سند بالادستی محسوب میشوند را معرفی خواهیم کرد.
قوانین گمرکی
اولین گروه از دسته اسناد مربوط و مرتبط با حمل و نقل بینالمللی، قوانین گمرکی کشورها است.
در واقع این قوانین به عنوان اسناد ملی تصویب میشوند، لیکن با توجه به اصل حاکمیت کشورها و با توجه به این امر که هر کشوری بر امور داخلی خود مسلط است، قوانین ملی گمرکی، توسط کلیه اشخاص ثالث از کشور خارجی نیز قابل احترام و لازم الرعایه است.
بنابراین، هواپیمای خارجی که در فرودگاه بینالمللی ایرانی فرود میآید، باید مرسولات و کالاهایی را حمل کرده باشد که مطابق با قوانین ایران مجاز باشند و نیز تشریفات ترخیص از گمرک را مطابق با قانون ملی ایران انجام دهد.
کنوانسیون CMR
این کنوانسیون به روابط بین حمل و کننده و فرستنده کالا، حمل کننده و گیرنده کالا و نیز فرستنده و گیرنده کالا میپردازد.
اهمیت این کنوانسیون در تعیین حداقل حدود از حقوق و تعهدات هر کدام از این اشخاص در مقابل یکدیگر به دست میآید.
این کنوانسیون به ویژه در حل و فصل اختلافات مربوط مادامی که قرارداد خصوصی بین طرفین وجود نداشته باشد، اهمیت و نقش خاصی ایفا میکند.
کنوانسیون کالای خطرناک (ADR)
حمل و نقل کالاهای خطرناک همواره از جمله دغدغههای فعالان محیط زیست بوده است.
ناگفته نماند که این گروه از مرسولات علاوه بر اینکه برای سلامت محیط زیست تاثیرگذار هستند میتوانند امنیت و سلامت انسان را نیز به مخاطره اندازند.
محتوای این کنوانسیون، با توجه به اهمیت همین نکات است که انواع گروه کالاهای خطرناک را شناسایی کرده و برای هر کدام تکالیفی از حیث نحوه بستهبندی، بارگیری، حمل و تخلیه تعیین کرده است تا سلامت و امنیت کالا، محیط زیست و انسان را حفظ نماید.
موافقتنامه ترانزیت تجاری سازمان همکاری اقتصادی (ECO)
مجموعهای از قوانین ترانزیت تجاری بین هشت کشور عضو اکو میباشد.
کنوانسیون هواپیمایی بینالمللی کشوری (شیکاگو)
مطابق با مفاد این کنوانسیون، کشورها حاکمیت مطلق یکدیگر به آسمان و فضای هوایی قلمرو آن کشور را پذیرفتهاند.
در واقع مطابق با مفاد این کنوانسیون، آسمان هر کشور همچون خاک آن کشور در مدیریت و حاکمیت دولت آن کشور قرار دارد.
کنوانسیون (ورشو)
مجموع قوانینی است براي یکسان سازی مقررات حمل و نقل هوایی.
پروتکل گواتمالا و گوادالاخارا
قوانین اصلاح شده کنوانسیون ورشو میباشد.
کنوانسیون توکیو
قوانین جرایم و برخی از اعمال ارتکابی در هواپیما میباشد. این کنوانسیون به ویژه از زمانی که هواپیما ربایی مکررا تکرار شد و نگرانیها و مشکلات متعددی را به همراه آورد تصویب شد.
امنیت پرواز، جرایم هوایی، صلاحیت بر رسیدگی و مجازاتها هر کدام تا حدودی در این کنوانسیون بررسی شدهاند.
کنوانسیون لاهه
قوانین جلوگیری از تصرف غیر قانونی هواپیما میباشد. در نتیجه این کنوانسیون نیز تا حدودی به جرایم مربوط به هواپیما پرداخته است.
کنوانسیون مونترال
قوانین جلوگیری از اعمال غیرقانونی علیه امنیت هواپیمایی کشورها میباشد. به همین سبب این کنوانسیون نیز به عنوان یکی از اسنادی که مقررات جزایی مربوط به هواپیما را تعیین کرده است، شناخته میشود.
کالاهای خطرناک و ممنوع برای حمل هوایی
همانطور که پیش از این اشاره شد، حمل و نقل هوایی از نظر امکان انتقال انواع کالا و مرسولات با محدودیتهای بیشتری به نسبت دیگر روشهای حمل و نقل همراه است.
برخی از این محدودیتها با توجه به ظاهر و ابعاد و وزن مرسوله تحمیل میشود و برخی به دلیل ماهیت و در واقع خطرناک بودن کالا.
حال در این بخش قصد داریم کالاهای خطرناک و ممنوع در حمل و نقل هوایی را معرفی نماییم.
کالاهای خطرناک ممنوعه
این گروه همانطور که از اسم آن نیز به دست میآید، شامل کالاهایی است که به طور کلی حمل آنها به طریق هوایی ممنوع است.
برای مثال انواع مهمات در این گروه قرار میگیرند. در نتیجه در زمان بررسی مرسوله جهت بارگیری، این کالاها از ورود به هواپیما منع میشوند.
کالاهای خطرناک قابل پذیرش برای حمل هوایی
این گروه از کالاها، شامل مصادیقی است که با وجود خطر بالقوه اما با رعایت شرایط و مقررات خاص امکان انتقال هوایی آنها وجود دارد.
البته باید اشاره کنیم که ارسال هوایی این قبیل از کالاها، تنها به صورت کارگو انجام میشود و نیز امکان حمل آنها در چمدان یا به همراه مسافر وجود ندارد.
به طور کلی 9 کلاس خطر برای انواع کالاهای خطرناک قابل پذیرش پیشبینی شده است که هر کدام شرایط نگهداری، بستهبندی، بارگیری، حمل و تخلیه مختص به خود را دنبال میکنند.
کالاهای خطرناک پنهان
گروهی از کالاهای خطرناک هستند که فرستنده از خطرناک بودن آنها مطلع نیست. این کالاها با توجه به ویژگی و طبقهبندی ممکن است در فرودگاه از ورود به هواپیما منع شوند و یا ممکن است که مسافر نسبت به تامین ایمنی آنها راهنمایی شود.
اصطلاحات حمل و نقل هوایی
حمل و نقل هوایی یک دانش و تخصص است. در نتیجه طبیعی است که زبان تخصصی خود را داشته باشد. اما این بدان معنا نیست که کلیه کلمات در این دانش تغییر معنا میدهند، بلکه برخی از کلمات و عبارات جدید شکل میگیرد و یا برخی از کلمات تغییر معنا میدهند.
با وجود آن که امکان معرفی کلیه اصطلاحات حمل و نقل هوایی در اینجا وجود ندارد، اما به معرفی مهمترینهای آن خواهیم پرداخت.
Agent
رابط موجود بین دو طرف را میگویند. این شخص اصولا وظیفه انجام کاری برای طرف دیگر را دارد.
Air Waybill
رابطه قراردادی بین فرستنده بار و شرکت حمل و نقل را بیان میکند و گواه میدهد.
Booking
تقسیم ظرفیت فضا یا وزن کالاها پیش از ارسال توسط هواپیما. یا به عبارت دیگر در اختیار گذاشتن بخشهایی از ظرفیت هواپیما پیش از پرواز آن.
Carriage
به آن «حمل و نقل» هم گفته میشود، به معنای انتقال بار توسط هواپیما است.
Carrier
دستگاهی که حمل و نقل به وسیله آن انجام میشود.
Certificate of Origin
این سند نشان دهنده مبدا و منبع کالای در حال ارسال است. این سند از جمله اسناد مهم در حمل و نقل هوایی کالا است و برخی از کشورها برای ورود کالا به کشور، این سند را مطالبه مینمایند.
Commercial Invoice
سند فرستنده که کالاهای مورد حمل و ارزش آنها را توصیف میکند. اهمیت این سند به میزانی است که ضرورتاً برای کلیه بارهای بینالمللی صادر میشود.
Consignee
شخص گیرنده بار که مطابق با بارنامه معرفی شده است.
Customs
اداره گمرک دولتی که مسئول بررسی قوانین گمرکی و مالیاتی مرتبط با کالاها است.
Customs Broker
فردی که متخصص کار ترخیص از گمرک است. ترخیص کار.
امکان پیگیری آنلاین وضعیت بار
پیگیری وضعیت بار به ویژه در زمانی که مرسولات بین مبدا و مقصدهایی با مسافت زیاد منتقل میشود و یا آن که پرواز از نوع مستقیم نیست، برای امنیت خاطر مالک کالا، فرستنده و گیرنده بسیار حائز اهمیت است.
البته این نکته را هم فراموش نکنیم که امکان اطلاع داشتن از آخرین وضعیت و موقعیت کالا، از حجم کار پرسنل اداری شرکت خدماتی و هواپیمایی مربوطه میکاهد.
به همین سبب نیز از زمانی به بعد تلاش شد تا امکاناتی تعبیه شده و امکان پیگیری لحظهای مرسوله برای اشخاص فراهم شود.
خوشبختانه به لطف توسعه و پیشرفت دانش IT، در حال حاضر این امکان فراهم شده است. در واقع پس از آن که مرسولات بستهبندی و جهت ارسال آماده شد، و حتما پس از آن که بارنامه برای آن صادر شد، شماره پیگیری اختصاصی به آن الصاق شده و شماره پیگیری مربوطه در اختیار شخص ذی سمت قرار میگیرد.
به کمک این شماره پیگیری و در آدرسی که به وی ارائه شود، نامبرده میتواند از آخرین وضعیت و موقعیت مرسوله خود آگاهی پیدا کند.
البته نباید فراموش کرد که برخی از شرکتهای حمل و نقل این امکان را تنها به تعیین آخرین وضعیت همچون بارگیری، در حال حمل و تخلیه اختصاص میدهند، حال آن که برخی دیگر از شرکتها امکان پیگیری لحظه به لحظه را فراهم میسازند.
خدمات و قوانین شرکتهای حمل و نقل هوایی
همانطور که پیش از این اشاره شد، برخی اصول بینالمللی در خصوص حمل و نقل هوایی کالا و مرسولات وجود دارند. همچنین برخی از قوانین و کنوانسیونها هستند که در سطح بینالمللی پذیرفته شدهاند. علاوه بر این اسناد بینالمللی، هر کشوری نیز راسا نسبت به تنظیم و تصویب قوانین ملی مربوطه اقدام مینماید.
هر شرکت خدماتی که در رابطه با حمل و نقل هوایی کالا و مرسولات فعالیت میکند، ناگزیر است که از قوانین و اسناد ملی و فراملی تبعیت نماید.
اما اینگونه نیست که اسناد مربوطه هیچگونه جای مانور و اعمال نظر داخلی را برای شرکتهای حمل و نقل قائل نشده باشند.
به همین سبب شرکتهای حمل و نقل هوایی میتوانند در اسناد داخلی خود، همچون اساسنامه و قراردادهای خود، برخی از حقوق و تعهدات را برای خود و دریافتکنندگان خدمات قائل شوند. همچنان که میتوانند مقررات و آییننامههای داخلی را وضع و به ایشان اعلام نمایند.
به عبارت دیگر، شرکتهای حمل و نقل هوایی، مادامی که از اسناد بالادستی اعم از ملی یا بینالمللی تبعیت کرده و مراتب اطلاعرسانی را به نحو موثر رعایت کرده باشند، در تصویب و تبعیت از قوانین و آییننامههای داخلی خود آزادی عمل دارند.