حمل و نقل زمینی را میتوان قدیمیترین نوع و روش حمل و نقل بین المللی شناخت. شاید جالب باشد که بدانید که سابقه حمل و نقل زمینی دقیقا به زمان اختراع چرخ برمیگردد.
این نوع از حمل و نقل هم به صورت داخلی و هم به صورت بینالمللی مادامی که جاده و راه خشکی وجود داشته باشد، حتی با سادهترین وسایل حمل و نقل نیز امکانپذیر است.
در واقع در زمانی که اولین انواع وسایل نقلیه به کمک اختراع چرخ ایجاد شدند، به هدف انتقال بار و انسان بر روی سطح خشکی و زمین بودند و در نتیجه حمل و نقل زمینی قدمتی به طول تاریخ دارد.
طبیعتا با توسعه جادهها، ارتقا نوع وسایل نقلیه که میتوانست به کمک انواع چرخ حمل کالا و انسان را تسهیل بخشد ادامه پیدا کرد و به شکل کنونی آن در آمد.
اما دقیقا به دلیل همین پیشینه و قدمت تاریخی است که با وجود اینکه امروزه روشهای متعددی برای حمل و نقل به وجود آمدهاند، اما حمل و نقل زمینی همچنان بیشترین کاربرد را در جوامع ایفا میکند.
حمل و نقل زمینی، زمانی که انواع وسایل نقلیه ایجاد شدند و نیز مسیرهای حرکتی متفاوتی برای آنها احداث و بهرهبرداری شد، و نیز به لطف توسعه جادهها به عنوان روش حمل و نقل جادهای نیز معرفی شد.
به نحوی که در حال حاضر به لطف گستره استفاده از خدمات حمل و نقل زمینی که در سطح داخلی و بین المللی در جریان است، به این نقطه از توسعه رسیده است که برخی از افراد خدمات حمل و نقل جادهای و زمینی را به عنوان منبع اصلی درآمد خود انتخاب کردهاند.
در نتیجه توسعه حمل و نقل زمینی نه تنها تنوع مشتریان را به همراه آورد، بلکه بازارهای کار متنوع و متفاوتی برای تعداد قابل توجهی از نیروی کار بیتجربه تا متخصص نیز ایجاد نمود.
به نحوی که در حال حاضر مشتریان حمل و نقل زمینی نه تنها به افراد حقیقی بلکه موسسات و سازمانها را نیز شامل شده و در مقابل از رانندگان تا پشتیبانهای سفرهای جادهای، شرکتهای تولید وسیله نقلیه، تولید قطعات یدکی، تعمیر وسایل نقلیه و همه و همه در این زنجیره جای گرفتهاند.
مشتریانی که نه تنها برای رفت و آمد روزمره خود هستند، از این سرویس بهره میبرند بلکه برای انتقال کالاها، محصولات، و مواد اولیه به بازارها و مشتریان خود نیز استفاده میکنند.
سابقه حمل و نقل زمینی در ایران
همانطور که اشاره شد، حمل و نقل زمینی قادر به انتقال هم افراد و مسافران مختلف به مقصد مورد نظر و هم ارسال کالاهای متنوع به مسیرهای دور و نزدیک است.
اصطلاحاتی که به حمل و نقل زمینی کالا اطلاق میشوند، میتوانند در دستهبندیهای مختلفی قرار گیرند.
یکی از دستهبندیهای اساسی در این زمینه، تقسیم بین حمل و نقل زمینی داخلی و خارجی است که امروزه به عنوان یکی از مهمترین معیارها برای ارزیابی این سیستم مورد استفاده قرار میگیرد.
حمل و نقل زمینی به عنوان یک روش جابهجایی کالاها و افراد، در داخل کشورها و بین المللی به کار میرود.
ماشینهای مورد استفاده برای حمل و نقل زمینی کالاها به تفاوتهای نوع کالا و حجم آن بستگی دارد. از جمله ماشینهای رایج میتوان به کامیون، تریلی، و خاور اشاره کرد.
حال چنانچه مبدا و مقصد یک سفر، اعم از آن که هدف از سفر انتقال کالا و یا مسافر باشد، در داخل مرزهای یک کشور قرار داشته باشد، سفر از نوع داخلی خواهد بود اما چنانچه مبدا و مقصد در دو کشور متفاوت گسترش یافته باشند، با حمل زمینی بین المللی مواجه هستیم.
طبیعتا استفاده از حمل زمینی در مسیرهای داخلی، به دلیل کوتاهتر بودن مسیر و نیز صرفه اقتصادی آن به نسبت روش حمل هوایی مورد عنایت بیشتری قرار دارد.
فراموش نکنیم که استفاده از حمل دریایی در داخل کشورها، جز در برخی از کشوهای خاص که آبهای داخلی بخش قابل توجهی از آنها را تشکیل می دهند، عملا غیر ممکن است.
در نتیجه در داخل ایران، برای انجام سفرهای باری یا مسافری با دو گزینه اصلی سفر زمینی یا هوایی مواجه هستیم که با توجه به سلامت و کیفیت ناوگان زمینی در مقابل ناوگان هوایی کشور، بدیهی است که انتخاب روش زمینی که مقرون به صرفهتر نیز میباشد، از عنایت و استقبال بیشتری برخوردار باشد.
سابقه حمل و نقل زمینی در جهان
استفاده از حمل و نقل زمینی در مسیرهای بین المللی نیز پیشینه تاریخی دارد.
از اولین و مهمترین جادههای بین المللی میتوان به جاده ابریشم اشاره کرد که همچنان نیز مورد بهرهبرداری قرار داشته و نقاط مهمی از قاره آسیا را به طریق زمینی به هم متصل کرده است.
همچنین باید اشاره شود که تقسیمات کشورها به شکل امروزی، در چند سده اخیر نمود پیدا کرد و پیش از آن بسیار از کشورهای امروزی در هم ترکیب بودند، در نتیجه برای دولت داخلی طبیعی بود که مسیرهای تردد را در نقاط مختلف از کشور خود فراهم آورد، امری که زمینه را برای توسعه جادههای بین المللی امروزی تسهیل نمود.
همچنین، نباید فراموش حمل و نقل زمینی در حوزه بینالمللی نقش بسیار مهمی دارد. این نوع حمل و نقل باعث ترکیب فرهنگها و اقتصادهای مختلف میشود و همچنین به تسهیل تجارت جهانی کمک میکند.
ارتباط مستقیم با دیگر وسایل حمل و نقل مانند دریایی و هوایی، سیستم حمل و نقل زمینی را به یک قطب اصلی در زنجیره حمل و نقل جهانی تبدیل کرده است.
بنابراین، این گستردگی در مشتریان حمل و نقل زمینی نه تنها نمایانگر اهمیت این صنعت است بلکه به تعاملات متنوع و پویای آن اشاره دارد که از تمامی اقشار و نهادها بهرهمند میشود.
پس نه تنها استفاده از حمل و نقل زمینی در حمل و نقل بین المللی کالا و مسافر در حال حاضر مورد توجه قرار دارد بلکه روش انتقال قدیمی برای حمل انواع کالا و محصولات داخلی به بازارهای خارجی را تشکیل میدهد و هیچ گاه از اهمیت آن کاسته نشده است.
مزایای حمل زمینی
حمل و نقل زمینی، همانگونه که اشاره شد، به انتقال کالا و مسافر از طریق زمینی و جادهای گفته میشود که قدیمیترین روش حمل و نقل و همچنان از محبوبترین روشهای انتقال است.
لیکن این حقیقت را همه ما به خوبی میدانیم که هر یک از روشهای حمل و نقل، مزایا و معایب خاص خود را دارند و ادعا کردن به تنهایی بر اینکه یک روش به صورت کامل برتر است، ممکن نیست، در ادامه به مهمترین مزایای حمل و نقل زمینی نسبت به دیگر روشهای حمل و نقل میپردازیم.
به طور کلی و پیش از ورود به جزئیات باید اشاره شود که حمل و نقل زمینی به دلیل هزینههای مقرون به صرفه، امنیت بیشتر، و توانایی جابهجایی کالاهای مختلف با ابعاد و وزنهای متفاوت، همچنان به عنوان یکی از روشهای حیاتی در تجارت جهانی شناخته میشود.
محبوبیت عمومی حمل و نقل زمینی بین گروههای مختلف از مشتریان
موضوع مهمی که باعث شده حمل و نقل زمینی در جوامع جهانی به محبوبیت بینظیری دست یابد، این است که با وجود ظهور روشهای نوین مانند حمل و نقل هوایی، هنوز هم این روش قابلیت حفظ جایگاه خود را داشته و مورد ترجیح بسیاری از افراد و شرکتها قرار گرفته است.
انعطاف پذیری در انتقال انواع کالا و مرسوله
امکان حمل بارهای خطرناک، حساس، یا نیازمند حفظ شرایط خاص (مثل دما و رطوبت) نیز از جمله ویژگیهای حمل و نقل زمینی میباشد. این امکانات باعث میشوند تا کالاهایی که به شرایط خاصی نیاز دارند، به طور موثر و ایمن انتقال یابند.
در اینجا باید اشاره کنیم که محدودیتهای انتقال کالا و مرسوله، یکی از دلایل مهمی است که فرستنده مرسوله را به انتخاب یک روش یا رد یک روش سوق میدهد.
محدودیتها و ممنوعیتها نه تنها با توجه به قوانین داخلی وضع میشوند، بلکه بسیاری از مقررات و کنوانسیونهای بین المللی نیز در این زمینه اظهار نظر مینمایند.
در واقع کنوانسیونهای متعددی وجود دارند که به انواع کالای ممنوع از حمل و نقل، مجاز برای حمل و نقل و حمل و نقل مشروط میپردازند.
مقررات به ویژه در بخش کالاهای حمل و نقل مشروط، به نحوی است که شرایط بستهبندی، بارگیری، شرایط وسیله نقلیه در حین حمل، تخلیه و انواع جزئیات دیگر را تعیین میکنند تا انتقال مرسولات برای سلامت انسان، محیط زیست و دیگر گونههای گیاهی و جانوری بیآسیب یا با حداقل آسیب همراه شود.
و محدودیتهایی که کنوانسیونها و قوانین مربوطه برای مرسولات در روش حمل زمینی قائل هستند، نسبت به دیگر روشهای حمل و نقل منعطفتر هستند و به همین سبب این روش را توجه خوبی میبخشند.
همچنین باید اشاره کنیم که حمل و نقل زمینی برای انتقال انواع کالاها اعم از سنگین و حجیم تا کالاهای کوچک و حساس قابلیت داشته و به عبارت دیگر، برخی کالاها از حیث ویژگی فیزیکی که دارند ناگزیر هستند که از روش حمل زمینی استفاده نمایند.
توسعه فناوری در حمل و نقل زمینی
توسعه زیرساختهای حمل و نقل زمینی در کشورها، به ویژه اتخاذ استانداردهای بینالمللی در این زمینه، به بهبود کیفیت و کارایی این روش کمک کرده و اعتماد به آن را افزایش داده است.
همچنین، پیشرفتهای تکنولوژی در حوزه وسایل نقلیه، مانند مشاهده و کنترل هوشمند و نظارت بهتر بر حمل و نقل، به بهبود کلان سیستم حمل و نقل زمینی کمک نموده و روند بهینهسازی را تسریع بخشیده است.
هزینه مقرون به صرفه
حمل و نقل زمینی نسبت به روشهای دیگر حمل و نقل و به ویژه حمل هوایی کالا و مرسوله، کاملا مقرون به صرفه است.
این ویژگی از عوامل مختلفی همچون سوخت وسیله نقلیه، عمر مفید وسیله نقلیه، هزینه وسایل و تجهیزات جانبی و نیز گنجایش وسیله نقلیه تاثیر میپذیرد.
معایب و محدودیتهای حمل زمینی
حمل و نقل زمینی کالا و مرسوله با وجود آن که مزایای منحصر به فردی دارد که شاید مهمترین آن را بتوان در انتقال انواع مرسوله با قیمت اقتصادی جستجو کرد، لیکن طبیعتا با محدودیتها و چالشهایی نیز دست و پنجه نرم میکنند.
مهمترین این محدودیتها را میتوان در موارد ذیل بیان کرد.
حمل و نقل زمینی با مدت زمان بیشتری انجام میشود
زمان مورد نیاز برای انجام حمل و نقل زمینی در داخل کشورها با استفاده از ماشینهای سنگین باربری متفاوت است و معمولا حدود ۳ تا ۱۰ روز طول میکشد.
در نتیجه چنانچه زمان در حمل کالا و مرسوله برای ما از اهمیت حیاتی برخوردار باشد، انتخاب روش حمل زمینی چندان برای ما مناسب نخواهد بود.
در هر حال باید در نظر داشته باشید که انتقال زمینی کالا و مرسولات نه تنها از نظر انتخاب مسیر به جادههای ساخته شده محدود هستند، بلکه ممکن است به دلیل شرایط جوی، طبیعی یا انسانی ناگزیر از تاخیر در حرکت، توقف یا حرکت با سرعت آهسته باشند.
و طبیعتا کلیه این عوامل بر سرعت انتقال کالا و مرسوله تاثیرگذار خواهد بود.
احتمال به خطر افتادن سلامت کالا و مرسوله
استفاده از حمل و نقل زمینی در مقیاس بینالمللی نیز در حال حاضر بسیار متداول است. این روش حمل و نقل مشمول قوانینی مانند احراز هویت برای ثبت بار است.
با این وجود، اگر مسافت میان کشورها بسیار زیاد باشد و احتمال فاسد شدن یا از بین رفتن کالا وجود داشته باشد، یا اگر راههای آبی بین کشور فرستنده و گیرنده قابل دسترسی باشد، استفاده از روشهای حمل و نقل دیگر مثل حمل و نقل هوایی و دریایی توصیه میشود.
البته در حال حاضر انواع وسایل نقلیه زمینی ایجاد شدهاند که قابلیت تامین شرایط محیطی مناسب برای کالا و مرسوله را دارا هستند لیکن همچنان به دلیل سرعت پایین حمل و نقل زمینی و مخاطرات جادهای، این احتمال وجود دارد که سلامت مرسوله به خطر افتد.
همچنین باید اشاره شود که در حمل و نقل زمینی، احتمال مقابله با حوادث انسانی، همچون سرقت یا ورود خسارت به محموله، قطع شدن مسیر حرکتی به دلیل اختلافات سیاسی بین کشورها، به خطر افتادن امنیت جاده بیشتر از دیگر روشهای حمل و نقل است که تماما به ریسک سفر زمینی میافزاید.
شرایط حمل زمینی
منظور از شرایط حمل زمینی آن است که برای ارسال مرسوله و یا انتقال مسافر به طریق زمینی که مقدماتی باید فراهم باشد؟
یا به عبارت دیگر اگر قصد داشته باشیم که کالا و مرسولهای را به طریق زمینی در مسیرهای داخلی یا بین المللی منتقل نماییم، باید به چه نکاتی توجه نماییم و چه موضوعاتی را مدنظر قرار دهیم؟
طبیعتا اولین اقدامی که باید صورت پذیرد شامل انتخاب وسیله نقلیه مناسب و متناسب است که باید با توجه به نوع مرسوله انتخاب گردد.
همچنین انتخاب مسیر حرکت در درجه بعدی اهمیت قرار دارد. بستهبندی مناسب مرسولات به نحوی که با ماهیت و فیزیک مرسوله، نوع وسیله نقلیه و مسیر حرکتی متناسب باشد، در مرحله بعدی قرار دارد.
به عبارت دیگر شرایط حمل مناسب در حمل و نقل زمینی، شامل کلیه مراحل از انتخاب وسیله نقلیه و مسیر حرکتی تا بستهبندی، بارگیری، حرکت و تخلیه مرسوله و نیز تشریفات ترخیص از گمرکات است.